Jego Świątobliwość XIV Dalajlama, Tenzin Gjaco, mówi o sobie zawsze jako o prostym buddyjskim mnichu; jest jednak, bez względu na oficjalne deklaracje, uważany za duchowego przywódcę Tybetu. Urodził się 6 lipca 1935, w rodzinie rolników zamieszkujących niewielką wioskę Takcer, w Amdo (północno-wschodni Tybet). W wieku 2 lat - wówczas jeszcze pod imieniem Lhamo Dondup - został rozpoznany jako reinkarnacja poprzedniego, XIII Dalajlamy, Tubtena Gjaco.

EDUKACJA W TYBECIE

Dalajlama rozpoczął swoją monastyczną edukację w wieku 6 lat. Podstawa programowa składa się z 5 większych i 5 mniejszych dziedzin, tj. kolejno: logika, tybetańska sztuka i kultura, sanskryt, medycyna i filozofia buddyjska (podzielona na kolejne podkategorie: Pradżniaparamita, madjamika - filozofia środkowej ścieżki, Winaja - monastyczna dyscyplina, Abhidharma - traktaty metafizyczne, Pramana - epistemologia); poezja, muzyka i teatr, astrologia, umiejętności twórcze i sztuka wypowiedzi, synonimy. W wieku lat 23 Dalajlama przystąpił do finalnego egzaminu, który odbył się w świątyni Jokhang, w Lhasie, podczas corocznego festiwalu Monlam (1959); zdał i otrzymał tym samym tytuł gesze-lharampy, co jest odpowiednikiem doktoratu z buddyjskiej filozofii.

ODPOWIEDZIALNOŚĆ PRZYWÓDCY

W 1950, na skutek chińskiej inwazji, Jego Świątobliwość został wezwany do przejęcia pełnej władzy politycznej w Tybecie. W 1954 udał się do Pekinu na pokojowe rozmowy z Mao i innymi chińskimi liderami. Jednak w 1959, w Lhasie, miało miejsce narodowe powstanie, brutalnie stłumione przez chińskie wojska - w tych okolicznościach Dalajlama zmuszony był uciekać z ojczyzny. Od tego czasu żyje zatem na uchodźstwie - w Dharamsali, w północnych Indiach.

Od czasu inwacji, CTA (Centralna Administracja Tybetańska), prowadzona przez Dalajlamę, apelowała do ONZ o zajęcie stanowiska wobec sprawy tybetańskiej. Zgromadzenie Ogólne przyjęło trzy rezolucje - w 1959, 1961 oraz w 1965.

PROCES DEMOKRATYZACJI

W 1963 Jego Świątobliwość zaprezentował szkic demokratycznej konstytucji Tybetu, zawierającej wiele reform mających odświeżyć zastane schematy administracyjne. Ogłoszona wersja została nazwana "Kartą Tybetańczyków na Uchodźstwie". Dokument ten na pierwszym miejscu stawia wolność wypowiedzi, wyznania, zgromadzeń i zrzeszania się; jest także szczegółowym poradnikiem funkcjonowania tybetańskiej administracji w warunkach uchodźczych.

W 1992 CTA ustaliło wytyczne dla przyszłej konstytucji, w wypadku odzyskania przez Tybet niepodległości - wówczas priorytetem będzie jak najszybsze powołanie rządu tymczasowego; weźmie on odpowiedzialność za wybranie przedstawicieli, którzy zajmą się wdrażaniem założeń demokratycznej konstytucji. Jego Świąobliwość wyraził nadzieję, że Tybet, składający się tradycyjnie z trzech prowincji (U-Tsang, Amdo, Kham) będzie państwem federalnym i demokratycznym.

W maju 1990, planowane reformy zaczęły odnosić zamierzone efekty. Kaszag, tybetański rząd, którego skład dotychczas ustalany był przez Dalajlamę, został poddany w ręce X Zgromadzenia Deputowanych (tybetański parlament). W tym samym roku Tybetańczycy przebywający w Indiach oraz w 33 innych krajach, wyłonili (na drodze głosowania) 46 członków delegowanych do XI Zgromadzenia (Zgromadzenie z kolei wybrało nowych członków rządu).

We wrześniu 2001, został poczyniony kolejny krok na drodze demokratyzacji - elektorat wybrał Kalona Tripę, najstarszego z ministrów Kaszagu. Kalon wyznaczył swój gabinet, który musiał być zaakceptowany przez Zgromadzenie. Był to pierwszy przypadek w historii Tybetu, kiedy ludzie zadecydowali o tym, kto będzie politycznym przywódcą. Tym samym system dotychczasowej instytucji (Gaden Phodrang) oficjalnie przestał funkcjonować. Dlatego też Dalajlama powiedział, że jest już "w połowie emerytowany".

INICJATYWY POKOJOWE

21 września 1987, Dalajlama, w swojej przemowie do członków Kongresu USA w Waszyngtonie, zaproponował "5-punktowy Plan Pokojowy" jako jedno z rozwiązań w pogarszającej się sytuacji w Tybecie. Plan ten składał się z 5 głównych elementów:

1. Uczynienie całego Tybetu strefą pokojową.
2. Zaprzestanie chińskiej polityki transferu swojej ludności do Tybetu, która uderza bezpośrednio w rodzimych mieszkańców.
3. Respektowanie podstawowych praw człowieka i wolności w Tybecie.
4. Odnowa i ochrona środowiska naturalnego w Tybecie.
5. Rozpoczęcie rzetelnych negocjacji traktujących o statusie Tybetu i relacji pomiędzy ludnością chińską a tybetańską.

15 czerwca 1988, Dalajlama, przemawiając na forum Parlamentu Europejskiego w Strasburgu, dookreślił ostatni z 5 powyższych punktów. Wysunął propozycję rozmów pomiędzy Chinami a Tybetem, których efektem miałoby być ustanowienie politycznego podmiotu demokratycznego samostanowienia dla wszystkich trzech prowincji. Ów podmiot miałby współpracować z ChRL, a chiński rząd mógłby wówczas pozostać odopowiedzialnym za politykę zagraniczną i obronną Tybetu.

POWSZECHNE UZNANIE

Jego Świątobliwość jest człowiekiem pokoju. W 1989 został nagrodzony Pokojową Nagrodą Nobla za nieustającą walkę w duchu non-violence. Stale podtrzymuje politykę pozbawioną przemocy, nawet w obliczu ekstremalnej agresji.

Dalajlama odwiedził dotychczas około 70 krajów, przemierzając 6 kontynentów. Otrzymał ponad 150 nagród, honorowych tytułów, odznaczeń etc. - w uznaniu za postawę religijnej tolerancji, uniwersalnego współczucia i globalnej odpowiedzialności. Jest także autorem (lub współautorem) ponad 110 książek.

Spotykał się wielokrotnie z przedstawicielami innych wyznań, promując międzyreligijny dialog, wzajemne zrozumienie i harmonię.

Od lat 80 Dalajlama prowadzi także dialog ze światem nauki, zwłaszcza w zakresie psychologii, neurobiologii, fizyki kwantowej i kosmologii. Aktywność ta doprowadziła do unikalnej współpracy pomiędzy mnichami buddyjskimi a naukowcami, którzy pragną - na podstawie badań mnichów - pomóc ludziom w osiągnięciu szczęścia i spokoju umysłu. Działa to również w drugą stronę - podstawy współczesnej nauki zostały wprowadzone do podstawy edukacyjnej w monastycznych placówkach na wygnaniu.