Sięgająca ponad 1300 lat wstecz historia państwa tybetańskiego jest bez wątpienia jedną z najstarszych w pełni udokumentowanych historii w Azji Centralnej. Tybetańczycy, mimo licznych kontaktów zarówno - pokojowych, jak i militarnych z narodami i kulturami tego regionu świata, wykształcili jedyną w swoim rodzaju tożsamość kulturową, gwarantującą im odrębne miejsce w podręcznikach historii. 

Wyjątkowy charakter Tybetu wypływa, w oczach samych Tybetańczykow, ze szczególnego związku historii ich państwa z buddyzmem.

PREHISTORIA

Znaleziska archeologiczne wskazują, że początki bytności ludzkiej na terenach dzisiejszego Tybetu sięgać  mogą Starszej Epoki Kamienia (ok. 18000 lat p.n.e.) - na oddalonej o 85 km od Lhasy skale odkryto (w 2002 r.) ślady dłoni i stóp 6 osób; w pobliżu znajdowały się także pozostałości paleniska. Pierwsze plemiona tybetańskie pojawiły się na Płaskowyżu w Środkowej Epoce Kamienia (12000 - 6000 p.n.e.). Około 3000 lat p.n.e. (Modsza Epoka Kamienia) zostały one częściowo wyparte przez ludy napływające z terytorium dzisiejszych północnych Chin należące do kultur Yangshao oraz Majiaiao. Migracja ta zaowocowała powstaniem kultur rolniczych w dolinach rzek w Tybecie (Chamdo, Medog, Nyingchi), Kaszmirze, północnym Sikkimie i Bhutanie. Na stanowiskach archeologicznych tego okresu badacze odkryli pozostałości naczyń glinianych, narzędzia kamienne, w tym topory, dłuta, noże - przęśliki tkackie oraz groty strzał. Wskazuje to na istnienie na tym terenie rozwiniętej społeczności pierwszych rolników.

KRÓLETWO SZANGSZUNG

W epoce żelaza (VI w. pne) w Zachodnim Tybecie rozwija się królestwo Szangshung. Zdaniem mistrza Dzogchen - Namkhai Norbu niektóre tybetańskie teksty wskazują, że utworzyli je ludzie którzy przybyli z terenów Amdo do Guge w zachodnim Tybecie.  Królestwo to uznaje się za miejsce powstania religii Bon. Shangshung rozwijał się beż przeszkód do czasu gdy w I wieku n.e. w Dolinie Yarlung w Centralnym Tybecie powstał nowy ośrodek władzy. Ósmy król Dynastii Yarlung - Drigum Tsenpo próbował usunąć wpływ Szangszungu wydalając ze swojego królestwa kapłanów religii Bon. Król został zamordowany, a Szangszung utrzymał swoją dominację w regonie prze kolejne stulecia, do czasu gdy w VII w. został wchłonięty przez imperium Songtsena Gampy (33 króla Dynastii Yarlung).

IMPERIUM TYBETAŃSKIE

Początki  państwowości tybetańskiej sięgają przełomu VI i VII wieku, kiedy to w wyniku połączenia się pod wodzą Namri Songtsena kilkunastu klanów tybetańskich zamieszkujących doliny środkowego biegu rzeki Yarlung Tsangpo (Brahmaputra) i podboju przez nich sąsiednich społeczności rodzi się imperium tybetańskie. Rząd Namri Songtsen wysłał dwa poselstwa do Chin w 608 i 609 r. , co oznacza pojawienie się Tybetu na arenie międzynarodowej. W zaledwie kilkadziesiąt lat od powstania staje się ono ważnym graczem i partnerem w rozgrywkach politycznych wszystkich ówczesnych grup wpływów ogniskujących się wokół centralno-azjatyckich szlaków handlowych wraz z najważniejszym z nich - Jedwabnym Szlakiem. Dzięki skutecznie prowadzonej polityce sojuszy i podbojów w przypadającym na drugą połowę VIII wieku apogeum swej potęgi, granice Tybetu rozciągają się od Baltistanu (współcześnie region na granicy Indii i Pakistanu) na zachodzie po krańce Wyżyny Tybetańskiej na wschodzie i od oazy Turfanu na północy do granic kwitnącego w VIII i IX królestwa Nanzhao na południowym wschodzie, w granicach obecnej prowincji Yunnan w Chinach.

Od VII do IX w. Tybetem rządziło kolejno 11 królów najważniejsi z nich to tzw Trzej Królowie Dharmy:

• Songsten Gampo - uważany za założyciela Imperium Tybetańskiego, za czasów jego panowania buddyzm przywędrował do Tybetu, wybudował pierwszych trzynaście świątyń w Tybecie w tym Jokhang w Lhasie.

• Trisong Detsen - uczynił buddyzm religią państwową, wybudował pierwszy klasztor - Samye. Za czasu jego panowania odbyła się Wielka Debata pomiędzy zwolennikami buddyzmu indyjskiego a buddyzmu chan; za czasów jego panowania powstała najstarsza z tradycji buddyzmu tybetańskiego - Ningmapa.

• Ralpachen - był wielkim protektorem buddyzmu i budowniczym światyń, wspierał literaturę i tlumaczenia nauk buddyjskich z sanskrytu. Wybitnym osiągnięciem Ralpaczena było podpisanie traktatu z Chinami (821 r.), którego tekst został wyryty na trzech kamiennych stelach: jedna została umieszczona przed świątynią Jokhang, druga - w Chang’an, trzecia - na granicy obu państw. Stela z Lhasy zachowała się do dziś. Został zgładzony przez dwóch ministów wyznajacych religie Bon, którzy na tronie osadzili jego brata antybuddyjsko nastawionego króla Langdarmę - ostatniego władców Dynastii Yarlung.

W połowie IX wieku, po 200 latach panowania i zaledwie po 20 latach od podpisania w 821/822 roku, jako równoprawny partner z Chinami traktatu pokojowego kończącego wieloletni konflikt między dwoma potęgami, imperium tybetańskie przestaje istnieć równie nagle, jak nagle pojawiło się na kartach historii.  

ROZBICIE DZIELNICOWE (X - XII w.)

Upadek rządzącej imperium dynastii Yarlung pociągnął za sobą dezintegrację terenów, które wcześniej sukcesywnie podbijano i włączano do Tybetu przez jego kolejnych władców oraz utratę kontroli politycznej nad nimi na ponad sto lat  na rzecz drobnych rodów arystokratycznych i rzekomych potomków dynastii królewskiej. Koniec imperium tybetańskiego znaczył jednocześnie koniec pewnego wzorca sprawowania władzy. Od lat 70. X wieku, pod wpływem impulsu z zachodniego księstwa Guge w Tybecie zaczyna odradzać się buddyzm, który podczas panowania Langdarmy odniósł poważne ciosy. Na zaproszenie władców Guge na Dach Świata przybył Atisha - wybitny indyjski uczony z uniwersytetu buddyjskiego Vikramaśila (obecnie stan. Bihar). Atiśa znacznie pomógł w odrodzeniu się buddyzmu w Tybecie. Jeszcze przed swym przybyciem do Tybetu był on wielkim autorytetem w swoim środowisku. Do dziś jest uważany za jedną z kluczowych postaci tybetańskiego buddyzmu i za założyciela szkoły Kadam. Za czasów Langdarmy buddyzm przetrwał w stanie szczątkowym we wschodnim Tybecie (Kham).