Kultura Tybetu kształtowała się pod wpływem wielu czynników. Z jednej strony kontakt z sąsiednimi krajami jak Nepal, Indie czy Chiny powodował napływ nowych idei, z drugiej zaś izolacja spowodowana niedostępnym położeniem – sprzyjała zachowaniu lokalnych tradycji. Specyficzne warunki geograficzne i klimatyczne Płaskowyżu Tybetańskiego – położenie na dużych wysokościach nad poziomem morza, krótki sezon wegetacyjny, a surowy klimat sprzyjają rozwojowi gospodarki hodowlanej i różnicowaniu się grup zamieszkujących poszczególne regiony.

Silny wpływ na kulturę tybetańską wywarł, od czasu jego wprowadzenia w VII w., Buddyzm. Nałożenie się elementów buddyzmu z Indii na lokalną prebuddyjską religię Bon i innych lokalnych wierzeń zaowocowało powstaniem unikatowych wierzeń, które odcisnęły swe piętno na sztuce, literaturze i muzyce.

Wraz z przenikaniem buddyzmu na teren Tybetu pojawiały się nowe obyczaje i nowe wzorce w sztuce. Z sanskrytu i chińskiego przetłumaczono szereg prac z astronomii, astrologii i medycyny na język tybetański. Do Tybetu dotarły również nowe umiejętności jak wytwarzanie masła, sera, piwa z jęczmienia, lepienie naczyń ceramicznych, zdobycze cywilizacyjne – młyny wodne i obyczaje – picie herbaty.

SZTUKA

Sztuka tybetańska przez swój głęboko religijny charakter przyjęła zasadniczo formę sztuki sakralnej. Wpływ na nią wywarły zarówno religia buddyjska, jak i kraje ościenne. Przykładowo, obrazy thanka, które pojawiły się po XI w. są synkretyczną formą łączącą w sobie cechy Chińskiego malarstwa zwojowego i form malarskich z Nepalu i Kaszmiru. Prostokątne obrazy malowane na bawełnie lub lnie, przedstawiają tradycyjne motywy religijne, astrologiczne, tematy teologiczne oraz mandale. Powstanie w IV w. buddyzmu mahajany, podkreślającego rolę współczujących istot, które rezygnują z własnego oświecenia by pomóc innym, zaowocowało pojawieniem się w sztuce licznych przedstawień bodhisatwów. Buddyzm tybetański będący spadkobiercą tradycji mahajany odziedziczył i tą tradycję. Najpopularniejszym przedstawieniem sztuki tybetańskiej jest Chenrezig (Avalokiteśwara) – bodhisatwa współczucia, przedstawiany zazwyczaj w pozycji siedzącej z 4 rękami, w których trzyma diament, lotos i różaniec lub też, jako forma stojąca z tysiącem ramion, reprezentując najwyższe współczucie, które dostrzega każdą czującą istotę.

Inne często spotykane przedstawienia, to wizerunki gniewnych bóstw, często malowanych w kręgach ognia z czaszkami zmarłych. Te straszliwe wyobrażenia przedstawiają strażników Dharmy (skt. Dharmapala) a ich przerażający wygląd skrywa ich naturę prawdziwego współczucia. Gniew służy im jedynie do ochrony nauczania Dharmy, konkretnych praktyk tantrycznych czy też do usuwania zakłóceń w praktyce.Wizerunki Dharmapalów pojawiaja się pod wpływem buddyzmu tantrycznego.

W tybetańskich światyniach zwanych lhakangami często obok postaci bóstw buddyjskich pojawiają się lokalne bóstwa opiekuńcze. Jest to spuścizna prebudyjskiej pierwotnej religii Tybetu, zwanej Bon. Z niego to właśnie buddyzm tybetański (za sprawą Guru Rinpoche, który okiełznał lokalne demony) oraz sztuka tybetańska zaadaptowały cały panteon bóstw opiekuńczych.

ARCHITEKTURA

Tybetańska architektura łączy w sobie głębokie buddyjskie podejście oraz wpływy chińskie i indyjskie. Wizerunek buddyjskiego koła dharmy w otoczeniu dwóch jeleni można zobaczyć na niemal każdej gompie (klasztorze) w Tybecie. Kształty czortenów (stupa) zmieniają się od okrągłych w Khamie do czworościennych w Ladakhu (Indie). Większość domów i klasztorów wznoszonych jest na wzniesieniach, w miejscach nasłonecznionych z widokiem na południe. Budynki wykonane są z mieszaniny skał, drewna, cementu i ziemi. W związku z tym dostępność paliwa do ogrzewania i oświetlania domostw jest bardzo ograniczona – budynki mają płaskie dachy, a okna są zbudowane tak, żeby wpuszczać do środka jak najwięcej światła. Ściany są zwykle nachylone do wewnątrz (o 10 stopni) w obawie przed częstymi w rejonach górskich trzęsieniami ziemi.

Tradycyjną architekturę świecką najlepiej przeanalizować na przykładzie Khamu. Domy w Khamie są przestronne i dobrze wpasowują się w krajobraz. Podłogi i stropy są drewniane; poziome belki wspierają dach a te z kolei są wspierane przez drewniane kolumny. Mimo, że obszar ten został mocno wylesiony, drewno jest importowane i szeroko używane w budownictwie. Ganzi (Kham), położone w otoczeniu lasów, słynie z pięknych bogato zdobionych, drewnianych domów. Ich wnętrza są wyłożone panelami z drewna a wyposażenie stanowią bogato zdobione szafki. Umiejętności stolarskie przekazywane są z ojca na syna, jednakże zagrożeniem dla tradycyjnej stolarki jest rosnące wykorzystanie konstrukcji betonowych.

Wiele budowli sakralnych ucierpiało w XX wieku. Kilka klasztorów zostało zniszczonych przez samych Tybetańczyków (klasztor Tengyeling zburzony przez Regenta Taktrę, za konszachty z Chińczykami – 1914 r., Klasztor Sera został ostrzelany za sprzyjanie Retingowi – 1947 r.). Jednakże prawdziwego dzieła zniszczenia dokonała Rewolucja Kulturalna – część klasztorów została całkowicie zburzona (Simbling, Chokorgyel, starsza część klasztoru w Sakya) inne zostały uszkodzone przez umyślnie niszczenie oraz barak ochrony i konserwacji. Klasztor w Litangu (założony przez III Dalajlamę) został zbombardowany przez Chińczyków w odwecie za powstanie, które wybuchło w Khamie. Północny klasztor w Sakya został całkowicie zrównany z ziemią, a południowy przed podzieleniem losu starszego brata uratował Zhou Enlai, który w ostatniej chwili powstrzymał ostrzał. W klasztorze Tashilhunpo zniszczono stupy grobowe panczenlamów. Klasztor Ganden był niszczony dwukrotnie: podczas powstania w 1959 r., i w 1966 r., kiedy to został ostrzelany z dział przez czerwonogwardzistów. Zniszczono stupę grobową Tsonkapy – większość ciała wielkiego reformatora buddyzmu została spalona, ale jednemu z mnichów – Bomi Rimpocze, któremu Chińczycy nakazali wrzucić mumię do ognia udało się uratować czaszkę i trochę prochów. W Samye jeszcze w latach 80 pasły się świnie. Takie historie można by mnożyć.