Krajobraz życia religijnego Tybetańczyków ukształtowały trzy tradycje religijne: kulty tradycyjne, bon oraz buddyzm. Choć tylko pierwsza z wymienionych była rdzennie tybetańska, dwie pozostałe odcisnęły swoje piętno na całej kulturze tybetańskiej przejmując jednocześnie wybrane idee oraz ryty z wierzeń pierwotnych. Połączenie kultu tradycyjnego ze złożonymi systemami religijnymi zdecydowało o szczególnym charakterze całej przestrzeni religijnej na Wyżynie Tybetańskiej.

KULTY TRADYCYJNE - MI CHOS

Luźnie powiązane ze sobą przekonania dotyczące otaczającego świata oraz reguły pozwalające zachowywać kontrolę nad mocami rządzącymi tymże światem składają się łącznie na to, co określa się mianem religii tradycyjnej w Tybecie z charakterystycznym dla niej brakiem uporządkowanego systemu wierzeń i rytuałów. Zgodnie z tradycyjnymi wierzeniami Tybetańczyków, świat podzielony jest na trzy regiony, w których rządzą istoty nazywane w tekstach staro tybetańskich klu, srin oraz lha. Wyrazem ich przewagi nad ludźmi jest moc zsyłania różnorodnych plag, chorób oraz śmierci w odwecie za naruszenie reguł rządzących światem. Usuwaniem owych nieszczęść oraz przywracaniem zakłóconego porządku zajmują się wyspecjalizowane grupy kapłanów gshen lub bon.

Tradycyjne wierzenia tybetańskie nigdy nie zostały skodyfikowane. W wierzeniach i rytach ludności nomadycznej można w dalszym ciągu odnaleźć elementy religii ludowej o cechach charakterystycznych dla wielu tradycji Azji Centralnej i Wschodniej; przetrwały one także zasymilowane przez dwie historyczne religie, bon i buddyzm.

BON

Bon, jako złożony system wierzeń i praktyk wywodzący się od legendarnego założyciela Sienraba Miło, pojawił się w centralnym Tybecie prawdopodobnie około VII wieku, kiedy w wyniku tybetańskiego podboju królestwo Shangshung– obok Gilgit w Pakistanie, kolebka bon – znalazło się w granicach nowo powstałego Imperium tybetańskiego. Do momentu konwersji arystokracji tybetańskiej na buddyzm był on religią dworu władcy tybetańskiego. W najwcześniejszej swej formie, znanej nam z przekazów staro tybetańskich, bon w znacznej mierze przypominał pierwotne wierzenia ludowe o mocnym zabarwieniu animistyczno-szamańskim, do których w dalszym ciągu odnoszą się nauki pierwszych czterech z dziewięciu tzw. wozów (theg pa). We wczesnym okresie historycznym, być może w związku z tybetańską ekspansją militarną, wchłonął on elementy mitologii religii wschodnio irańskich (głównie manicheizmu) oraz kaszmirskich. Dalszy rozwój doktryny bon dokonał się na gruncie centralno tybetańskim poprzez asymilację treści buddyjskich związanych z tradycją Padmasambhawy (Guru Rinpoche). Represje i prześladowania, jakie dotknęły wyznawców bon ze strony rosnącego w siłę buddyzmu, doprowadziły do marginalizacji tej pierwszej oraz przeniesienia, dobrowolnego bądź nie, jej centrów religijnych na peryferia Wyżyny Tybetańskiej, głównie do prowincji Amdo i Ngari. Bon posiada własny, skodyfikowany kanon pism, który, na wzór tybetańskiego kanonu buddyjskiego, składa się z dwóch części: nauk Schenraba Mowoche oraz literatury komentatorskiej i heurystycznej. W roku 1987 został on uznany przez Dalajlamę XIV za piątą, obok geluk, karma, sakja i ningma, oficjalną szkołę buddyzmu tybetańskiego.

BUDDYZM

Tybetańczycy wyznający do tej pory jedną z dwóch form religii animistycznych, tradycyjną i bon, po raz pierwszy weszli w kontakt z buddyzmem prawdopodobnie w VII wieku w wyniku ekspansji geograficznej i „podłączenia” się do panazjatyckich szlaków handlowych, będących jednocześnie kanałami transmisji wszelkich innowacji kulturowych, w tym wierzeń. W mniej więcej tym samym okresie na Wyżynie Tybetańskiej pojawili się pierwsi mnisi buddyjscy z Khotanu i Chin odbywający pielgrzymki do Indii.

Buddyzm zaczął rozprzestrzeniać się w Tybecie w VII w. pod rządami króla Songstena Gampo, na co przemożnie wpłynął fakt, iż dwie żony króla pochodziły z buddyjskich już wówczas krajów, Nepalu i Chin. Za jego panowania wzniesiono świątynie Jokhang i Ramoche w Lhasie oraz 12 światyń geomantycznych, które wg wierzeń tybetańskich miały przyszpilać personifikująca Tybet, Ogrzycę Sinmo. Sto lat później, król Trisong Decen (VIII w.) starał się ożywić buddyzm, popularność którego zmalała znacznie od momentu wprowadzenia. Król, nie bez problemów, wzniósł klasztor Samye, co dało początek powstaniu pierwszej tybetańskiej szkoły buddyzmu opierającej się nie na sutrach, a na rytuałach tantrycznych (zastosowanych przez Guru Rinpocze) – Ningma.  Było to zwycięstwo buddyzmu nad dominującą w kraju religią Bon (duchy bonu zostały pokonane przez Padmasambhavę). Opat klasztoru – indyjski uczony - Shantarakshita wyświęcił pierwszych 7 tybetańskich mnichów. Zaprosił też uczonych z Indii i Chin, by tłumaczyli teksty buddyjskie. Wkrótce między uczonymi wywiązała się dyskusja, która wersja buddyzmu jest lepsza - indyjska, czy chińska (zen). W 790 r. doszło do wielkiej dysputy, którą zwyciężyli uczeni indyjscy. Choć tradycja buddyjska w Tybecie wspomina trzech królów dharmy, Songtsena Gampo, Trisonga Decena i Ralpachena, jako zasłużonych propagatorów buddyzmu, z dużą dozą prawdopodobieństwa można stwierdzić, iż religia Siakjamuniego zyskała na wadze dopiero za życia ostatniego z nich. Za jego panowania na język tybetański przetłumaczono palijski kanon Tripitakę i starożytne tantry, wybudowano wiele klasztorów i stup. Pierwsza faza rozwoju buddyzmu zakończyła się wraz z objęciem tronu przez wyznającego religię bon króla Langdarmę.

Od lat 70. X wieku, pod wpływem impulsu z zachodniego księstwa Guge w Tybecie zaczyna odradzać się buddyzm, który podczas panowania Langdarmy odniósł poważne ciosy. Na zaproszenie władców Guge na Dach Świata przybył Atisha - wybitny indyjski uczony z uniwersytetu buddyjskiego Vikramaśila (obecnie stan. Bihar). Atiśa znacznie pomógł w odrodzeniu się buddyzmu w Tybecie. Jeszcze przed swym przybyciem na Płaskowyż Tybetański był on wielkim autorytetem w swoim środowisku. Do dziś jest uważany za jedną z kluczowych postaci tybetańskiego buddyzmu i za założyciela szkoły Kadam. Za czasów Langdarmy buddyzm przetrwał w stanie szczątkowym we wschodnim Tybecie (Kham). Z klasztoru Pal Chuwori, należącego do szkoły Ningma,uciekło tam trzech mnichów - tzw. “Trzech Mężów z Khamu” -  Mar Shakyamuni z Tolung, Yogewe Jungne z Photongpa oraz Rabsel z Tsangu. Ich uczeń, zwany później Gongpa Rabsal (832 - 915) zapoczątkował renesans buddyzmu w północno-wschodnim Tybecie. Do mistrza Gongpy przybyło dziesięciu młodych mężczyzn z okolic Samye. Po zakończeniu nauki młodzieńcy wrócili do centralnego Tybetu, ok. 1045 roku spotkali Atiśę i zaoferowali mu pomoc. Założono klasztory Sakya (1073), Shalu i Radeng. W ciągu dwóch wieków klasztor Sakya zdobył główną pozycję w życiu i kulturze Tybetu. Zaś w 1155 roku powstał klasztor Tsurphu - główna siedziba szkoły Karma Kagyu. Wraz z rozwojem buddyzmu rosła rola lamów i przedstawicieli klasztorów, którzy angażowali się w gospodarcze, ekonomiczne i polityczne życie kraju, mimo że Atiśa próbował przeciwdziałać temu wtrącaniu się duchownych w życie świeckie

W XV w. Je Tsonkapa, urodzony w Amdo, wielki reformator i uczony założył szkołę Gelug. Połączył w jedno wiele linii nauk najwybitniejszych ówczesnych nauczycieli tradycji, głównie ze szkół kadam, sakja, kagyu oraz przekaz ordynacji mnisiej według sarvastivada od tradycji ningma oraz zreformował cały ówczesny system monastyczny. Pierwszą siedzibą szkoły był klasztor Ganden założony w 1409 przez Tsongkhapę. Powszechnie uważa się, że zwierzchnikiem szkoły Gelugpa jest aktualny, XIV dalajlama, Tenzin Gjaco, jednak jest to mylny pogląd - stanowisko to piastuje Ganden Tripa, "Dzierżawca Złotego Tronu z klasztoru Ganden". Natomiast dalajlamowie byli najwyższymi duchowymi autorytetami wśród gelugpów oraz przez kilka stuleci władcami Tybetu. Drugim najbardziej znanym nauczycielem linii gelug jest panczenlama.

Dalajlama – duchowy przywódca buddystów tybetańskich - stał się w ostatnich 50 latach niewątpliwie symbolem religii tybetańskiej. Religia, zwłaszcza zaś buddyzm tybetański, stanowiła przez ponad 1000 lat historii Tybetu najważniejszy aspekt kultury tybetańskiej; była jej źródłem i zarazem najpełniejszą ekspresją, integralnym elementem tożsamości tybetańskiej. Przed 1959 rokiem buddyzm tybetański traktowany w całości był z pewnością najpowszechniej praktykowaną formą religii w Tybecie.

INNE RELIGIE

Niewielkie grupy ludności etnicznie związane z ludami tureckimi lub mongolskimi, a zamieszkujące głównie północne i północno-wschodnie regiony Tybetu od VIII wieku praktykowały islam, zaś od XVI wieku, w efekcie misjonarskiej działalności Kościoła katolickiego, istniały na Wyżynie Tybetańskiej również nieliczne społeczności chrześcijan (głównie w regionie Kham).